In de roman ‘Het gym’ maken we kennis met de 12-jarige Sandra. Ze is Surinaams en woont met haar moeder en zusje in een multiculturele wijk van een stadje aan de kust van Nederland. Als enige van haar klas gaat Sandra na de zomervakantie naar het gymnasium. ‘Als je een beter leven wilt, moet je daar zelf voor zorgen,’ zegt haar moeder.
Ze is zich bewust van de armoedige inrichting van haar huis en van haar tweedehands kleren van de Zwarte Markt in Beverwijk. Soms is er geen geld voor eten.
Op het gym maakt Sandra kennis met ‘een intens gelukkig stukje wereld’, waarin iedereen ‘blij, blij, blij’ is.
De cultuurverschillen tussen Sandra’s wereld en die van haar klasgenoten zijn levensgroot. Boeken, reizen, hockey, kleding, geld en fietsen zijn voor de gymnasiastes normale dingen, die in Sandra’s wereld afwezig zijn. Terwijl haar moeder geen geld heeft voor een nieuwe fiets voor haar verjaardag, verrast Dirk Jan, op wie Sandra verliefd is, haar met een Parker pen met inscriptie. Thuis wordt het licht afgesloten vanwege niet betaalde rekeningen.
De situatie escaleert als ze Bart Willink, die haar al vanaf de eerste schooldag pest omdat ze zwart is en uit ‘de wijk’ komt, tegen de grond slaat. Bart wordt geschorst vanwege z’n racistische uitlatingen. Sandra wordt geprezen omdat ze een bijzonder mens is (zwart, arm, uit de wijk en toch op het gym). Ze gaat over met een schitterend rapport. Er is veel om over na te denken.
De roman van Karin Amatmoekrim gaat over armoede en kansenongelijkheid en toont overeenkomsten met het autobiografische verhaal ‘Misschien moet je iets lager mikken’ van Milio van de Kamp. Hij start weliswaar niet op het gymnasium, maar gaat als stapelaar uiteindelijk op de universiteit sociologie studeren en is nu docent op de UVA, waar hij eerste generatie studenten uit kansarme milieus ondersteunt. De titel ontleent hij aan een uitspraak van z’n docent en begeleider op het mbo, waardoor de moed om z’n doel te bereiken hem in de schoenen zinkt. Het leven is zwaar voor Milio, met een vader die hem niet steunt. Er is grote fysieke en culturele armoede in z’n gezin. Er zijn schulden. Hij wordt erop aangekeken en moet ermee leven, net als Sandra. Milio laat zien dat financiële schulden hebben ook betekent moreel schuldig zijn.
Beide boeken laten een schrijnend verhaal zien. De sociale stijging brengt ook schaamte mee, en het besef in twee werelden te leven en je in beide niet meer of nog niet thuis te voelen. Aanraders!
Karin Amatmoekrim, ‘Het gym’, Amsterdam, 2012
Milio van de Kamp, ‘Misschien moet je iets lager mikken’, Amsterdam, 2023
Het is een bekend verschijnsel dat je je vervreemd gaat voelen van je thuismilieu als je via studie in een ander ( hoger) milieu terechtkomt. Ik heb dat op de HBS ook zo ervaren. Ik lees nu de nieuwe biografie van Simone de Beauvoir. Ook zij ervoer die verwijdering van haar ouderlijk milieu.
Uiteindelijk overwin je dat ongemakkelijke gevoel wel, maar in je jonge jaren heb je daar last van. Steun van een goede vriend(in) kan je daarbij helpen.