Ik maakte kennis met Vaslav Nijinski in de televisiefilm ‘The riots at the Rite’ (2005), waarin Sergej Diaghilev de hoofdrol speelt. Zijn Ballet Russes met Vaslav als solist verovert Parijs en veroorzaakt een rel met de uitvoering van Le Sacre du Printemps (1913) van componist Igor Stravinsky. Zijn verbeelding van de nieuwe tijd zorgt voor grote opschudding onder het publiek.
Het tijdsbeeld, van eind negentiende eeuw tot aan de tweede wereldoorlog, van fin de siècle tot en met interbellum, boeide mij, een tijd waarover mijn grootouders vaak vertelden. Rond de eeuwwisseling kondigde het futurisme de nieuwe tijd aan met het manifest van Marinetti in 1909, die de op handen zijnde oorlog als een hygiënische noodzaak zag. Voor mij als babyboomer, opgegroeid met de verhalen over de oorlog, was dat een bizarre uitspraak.
Twee jaar geleden las ik Sergej Diaghilev. Een leven voor de kunst (2009) van Sjeng Scheijen, die ik voor € 12,50 bij De Slegte kocht. In deze schitterende biografie lees je hoe Diaghilev als artistiek leider van de Ballet Russes iedere kunstenaar in zijn omgeving inspireert tot het maken van de mooiste balletten, choreografieën en decorstukken, van Stravinsky tot Picasso, van Tolstoj tot Chanel. In de liefde is Diaghilev minder gelukkig. Zijn minnaar, sterdanser en choreograaf Vaslav Nijinski, wijst hem af en trouwt met een vrouw.
In de historische roman Vaslav (2010) van Arthur Japin lezen we over de danser in de jaren van zijn huwelijk met Romola. Zijn bediende Peter wijst al aan het begin van het boek vooruit naar de psychische toestand van Vaslav als hij zijn gedrag vergelijkt met dat van Nietzsche, die hij eerder heeft zien vervallen in lethargie. Diaghilev, die uit wraak voor het verraad van Vaslav diens danscarrière heeft verwoest, probeert zijn vroegere geliefde opnieuw voor zich te winnen. Vaslav zal nog eenmaal het podium betreden en zijn ongeëvenaarde sprongen laten zien. Zijn laatste optreden in Sankt Moritz wordt een deceptie. Na een laatste sprong kondigt hij aan nooit meer te zullen dansen. Hij brengt de rest van zijn leven door in psychiatrische klinieken.
De biografie van Diaghilev heb ik in één adem uitgelezen. Met de roman Vaslav, gebaseerd op de dagboeken van Nijinski had ik meer moeite, maar ik denk dat de manier van schrijven, de monologue interieur van Peter, die een groot deel van het boek beslaat, daarmee te maken heeft. Beide boeken laten zien wat het betekent te leven met een roeping en jezelf dienstbaar te maken aan de kunst. Ze beschrijven fascinerende levens die geen alledaagsheid kennen. Het is heerlijk om een paar uur mee te vliegen op hun vleugels.
