Hoewel onze regeringsleiders ons nog steeds met klem beloven dat er binnenkort banen komen voor onze ruim 650.000 werklozen, lijkt het er eerder op dat met de komst van de robot arbeid steeds meer uit het productieproces verdwijnt. Het gesprek in het Filosofisch Kwintet onder leiding van Clary Polak en filosoof Ad Verbrugge ging vandaag over arbeid, moraal en techniek.
Zoals in de twintigste eeuw in landbouw en industrie machines de menselijke spierkracht vervingen, geldt dit nu voor denkkracht, waardoor banen in het middensegment verdwijnen. Vier van de vijf ‘midden’banen worden lager betaalde banen door de-skilling (minder kennis is nodig) en slechts een baan wordt een hogere functie met bijbehorend salaris. Deze banen we vinden in de dienstverlening. Peter van Lieshout, hoogleraar maatschappijwetenschappen vergeleek Kodak met Instagram, marktleider in de digitale fotografie met nog maar 13 werknemers.
Na WO II, toen kerk en gemeenschapsleven steeds minder mensen aan zich wisten te binden, werd werk steeds belangrijker. Aan ons werk ontlenen we onze identiteit, aldus historicus Rutger Bregman. Wie zijn we zonder ons werk? Onze sociale zekerheid is gefixeerd op de arbeidsmarkt, onbetaald werk wordt ondergewaardeerd. De Franse econoom Thomas Piketty wees er in zijn boek Le Capital op dat er sprake is van een steeds grotere ongelijkheid in de inkomsten van rijken en armen.
Haroon Sheikh, filosoof, merkt op dat bedrijven nu anders kijken naar arbeid. Niet alle kennis en vaardigheid hoeft meer in een bedrijf aanwezig te zijn via een vast contract, veel werk kan door zzp’ers gedaan worden. Nu er door de mogelijkheden van ICT veel meer eigendom gedeeld wordt, kun je je ook afvragen waarom je zelf nog een auto zou moeten bezitten. Dank zij ICT is er meer contact mogelijk met mensen in de buurt, waardoor de ‘meent’ nu de markt wordt.
Met de grote werkloosheid in de jaren ’80 van de vorige eeuw zaten we al eerder in zo’n situatie. Toen werd de oprekking van de WAO het transformatiemechanisme.
Met het vervangen van steeds meer arbeid door nieuwe technologie bevinden we ons opnieuw in een transitie naar een samenleving, waarin we een antwoord moeten vinden op de vraag hoe we tegen het (niet) hebben van werk moeten aankijken. Moeten we het recht op inkomen niet loskoppelen van het recht op werk en kiezen voor het basisinkomen?
Rutger Bregman ziet hierin een taak voor het onderwijs weggelegd: in plaats van klaarstomen voor de arbeidsmarkt, zou het onderwijs veel meer moeten klaarstomen voor het leven, gericht op minder werk, maar op blijven leren en met de mogelijkheid bij te dragen aan de participatiesamenleving waarin zoveel onbetaald werk nodig is. Dan wel met een basisinkomen natuurlijk, want alle dienstverlening waar we op de meent gebruik van willen maken, moet wel betaald kunnen worden.
