‘Kan ik u helpen, dames?’ vraagt de huismeester van het Justus van Effencomplex als mijn vriendin en ik een kijkje willen nemen achter de grote groen geverfde deur die op een kier staat. ‘
Wij willen even binnen kijken, meneer.’
Het woongebouw aan de Justus van Effenstraat is het eindpunt van onze wandeling door de Rotterdamse wijk Spangen. Alle straten zijn hier vernoemd naar literaire schrijvers uit de negentiende eeuw en op de muren staan gedichten, wat het hart van ons neerlandici goed doet. Gebouwd in 1922 door architect Michel Brinkman (1873-1925), die later samen met Van der Vlugt het Van Nelle complex ontwierp, was het Justus van Effencomplex bedoeld voor geschoolde arbeiders en hun gezinnen in de wijk Spangen die werd gebouwd om de woningnood die rond 1900 in Rotterdam was ontstaan te lenigen. Bij het ontwerp ging Brinkman vooral uit van de grote saamhorigheid onder de bewoners. Het gebouw werd zo ontworpen dat het dagelijks leven zich afspeelde rondom de gemeenschappelijke voorzieningen.
De huismeester geeft niet op.
‘Komt u maar even met mij mee, dames, dan geef ik u een folder, dan kunt u alles zelf nalezen.’
Hij gaat ons voor naar z’n kantoor dat is gevestigd in het toenmalige badhuis, in het hart van het complex. Hier waren vroeger wasruimtes om kleding te wassen en te drogen en om te baden. Door gebruik te maken van deze voorzieningen kwamen de mensen vanzelf met elkaar in contact. Ook de gemeenschappelijke binnentuin is geen privéterrein, maar een prachtige groene oase die collectief gebruikt kan worden.
Bijzonder aan dit complex is de brede galerij op de eerste verdieping, die we ook terugzien aan de binnenkant van het Groothandelsgebouw in het centrum van de stad. Op deze ‘bovenstraat’ speelden kinderen buiten, de melkboer en de bakker kwamen aan de deur en de bewoners konden hier een praatje maken.
De huismeester haalt uit zijn bureaula twee folders, voor ieder van ons een.
‘Het is een prachtig complex,’ zegt hij, ‘en het is hier heerlijk rustig wonen.’
Het blok is goed onderhouden, maar dat is niet altijd zo geweest. Bij de renovatie in de jaren tachtig had men in het kader van de stadsvernieuwing de cultuurhistorische waarde van het gebouw behoorlijk veronachtzaamd; het hele complex kreeg aan de binnenkant een flinke kwast witte verf. Op den duur kreeg het blok te kampen met leegstand en sociale problemen en het verloederde.
De grote renovatie van her complex dateert van een jaar of vijf geleden. De gevels zijn gezandstraald en hebben hun oorspronkelijk kleur weer terug, kleine woningen zijn samengevoegd en het complex bevat nu 154 woningen met verschillende indelingen en groottes. Het rijksmonument zou de goedkeuring van zijn naamgever zeker hebben kunnen wegdragen. Daarover later meer.
