‘Werelden uit elkaar’ (2021) gaat over herinneringen. Hoe komen we ermee in het reine, ook als we gebeurtenissen in ons leven onherstelbaar weten?
Ik was meteen geraakt door de schrijfstijl van Julia Franck: direct, veel van de lezer eisend, het gevoel niet schuwend, noch de gêne, de schaamte, het schuldgevoel. Ik moest het boek regelmatig wegleggen omdat ik me er zo unheimisch bij voelde. De sprongen in de tijd maakten duidelijk dat het leven van de jonge Julia niet snel beter zou worden.
Moeder Anna heeft geen tijd en geen zin in de vier dochters van drie verschillende vaders die ze op de wereld heeft gezet. Opgegroeid in de DDR, Oost-Duitsland, als dochter van de alleenstaande feministische Inge die een leven als werkverslaafde beeldhouwster heeft geleid, heeft Anna geen huiselijk leven gekend. De dood van haar broer laat een grote leegte na.
Anna is actrice en leeft van een uitkering. ‘s Avonds gaat ze de deur uit om op te treden. Haar vier kinderen moeten zichzelf redden. Julia weet dat haar moeder liever een broertje voor haar oudste dochter zou hebben gekregen om de dood van haar eigen broer te compenseren in plaats van de tweeling waar zij de helft van is.
Hoe voelt het om als vijfjarig kind samen met je zus van tien de zorg en de verantwoordelijkheid te dragen voor je tweelingzus en je babyzusje?
Hoe voelt het om op school te worden uitgelachten omdat je kleren zo duidelijk afkomstig zijn van de armenzorg? Julia leert naaien en maakt haar eigen kleding.
Als Julia acht jaar is neemt Anna haar kinderen mee uit het communistische Oost-Duitsland naar een dorp in het noorden van het kapitalistische West-Duitsland, waarover ze hun leven lang hebben moeten zwijgen uit angst voor verraad door vrienden en buren. Julia gaat er naar school, maar ze blijven ‘Ossies’, buitenstaanders. Vriendinnen mogen niet over de vloer komen omdat het in huis zo’n asociale bende is.
Julia leeft in een wereld waarin ze alleen maar klaar staat voor anderen en waarin niemand haar geeft wat zij nodig heeft. Alleen met literatuur en met schrijven in haar dagboeken houdt ze zich staande.
Op haar dertiende verhuist ze naar West-Berlijn, waar ze als oppas intrekt bij vrienden van Anna. Ze ontmoet er eindelijk haar vader, die al snel overlijdt. Op de middelbare school leert ze Stephan kennen, haar grote liefde.
‘We kunnen niet kiezen wat we ons herinneren en wat we vergeten.’
Pas na dertig jaar durft Julia Franck haar herinneringen via een roman op te schrijven.
Julia Franck, ‘Werelden uit elkaar’, 2021, Uitgeverij Wereldbibliotheek, vertaald door Els Snik
Oorspronkelijke titel ‘Welten auseinander’, S. Fisher Verlag GmbH, Frankfurt am Main, 2021
