Studenten vragen een week lang vrijwillig níet hun digitale apparaten (smartphone, laptop, computer, tablet) laten gebruiken. Kan dat? Filosoof Hans Schnitzler, docent aan De Bildung Academie te Amsterdam onderwierp hen aan een detox-experiment bij de module Digitalisering. Hun bevindingen koppelt hij aan uitspraken van filosofen in Kleine filosofie van de digitale onthouding, een heerlijk en helder boekje.
Nog tijdens het lezen van het eerste hoofdstuk heb ik (bijna) alle geluiden van mijn apps op stil gezet en pushberichten uitgeschakeld. Ook de studenten ontdekten de rust en hun verbeterde concentratie zonder aandacht vragende apparaten. Doordat ze niet meer op hun smartphone konden kijken, merkten ze dat ze onderdeel van de wereld zijn. Ze konden de wereld weer zelf ‘ervaren’. De persoonlijke en niet gedigitaliseerde ervaring maakte hen zelfredzamer in de echte wereld. Ze hadden meer contact met de mensen om hen heen. Dieper en intenser. Dat stemt hoopvol.
Hoe existentieel deze digitale onthouding is toont student Adem. ‘Ik heb vandaag niet ingecheckt. Ben ik dan nog wel onderdeel van de samenleving?’ vraagt hij zich af.
Student Stijn zit te genieten in het park, zonder telefoon: ‘Je ontsnapt aan de hebberige basishouding die een telefoon aan je opdringt.’. Schnitzler legt de link naar filosofe Susan Sontag: ‘Een werkelijkheidsbesef dat steeds gecompliceerder wordt, schept zijn eigen compensatiedrang en vereenvoudigingen; de meest verslavende daarvan is fotograferen.’
Ook het empathisch vermogen wordt door laptops, smartphones en tablets aangetast. Schnitzler citeert Sherry Turkle: ‘Deze contactluwheid maakt het sociale dier dat de mens is niet alleen schuchter, het ondermijnt bovendien zijn vermogen te ‘lezen’ en te ‘verstaan’ wat zijn medemens beweegt.’.
Student Anne Jan: ‘Zonder digitale middelen was ik in gesprek met mezelf. Ik was niet aan het scrollen, waarbij ik mijn geest eigenlijk lam leg.’. Schnitzler linkt aan filosofe Joke Hermsen die pleit voor ‘momenten van verstilling en verdieping’ om ons te bevrijden van de dwangbuis van de chronologische tijd, waar de digitale mens door zijn to-do lijstjes en uitpuilende mailbox het slachtoffer van is.
Voor het aandacht schenkende dier dat de mens is, is het hoe langer hoe minder gegeven zelf te bepalen aan wie of wat hij aandacht schenkt. Daarmee komt zijn zelfregulering en zijn zelfstandigheid in het geding. Verminderde zelfstandigheid betekent verminderde zelfredzaamheid. Hoe versnipperder de aandacht en de concentratie, des te vloeibaarder, onzekerder en onoverzichtelijker de wereld, aldus Schnitzler. Student Sophie: ‘Zonder digitale afleidingen kun je je volledig focussen en dingen echt afronden.’.
Wat heerlijk dat de studenten tijdens deze week weer in staat zijn onderdeel van de wereld te worden. Schnitzler benadrukt wel dat zo’n detoxweek om herhaling vraagt. Zoals je goed gedrag moet herhalen om het te internaliseren, zo geldt dat ook voor afkicken van slecht gedrag.
Kleine filosofie van de digitale onthouding – Hans Schnitzler – Amsterdam, 2017
Kairos. Een nieuwe bevlogenheid – Joke J. Hermsen – Amsterdam, 2014
Over fotografie – Susan Sontag – Amsterdam, 2011
Reclaming Conversation. The Power of Talk in a Digital Age – Sherry Turkle, New York, 2016
